METİN BİLGİSİ
ANLATICI TÜRLERİ
1. Birinci Kişi Ağzıyla Anlatım
Birinci kişi ağzıyla anlatımlarda yazar, kendi
başından geçen veya içinde bulunduğu bir olayı anlatır. Bu tür anlatımlarda
çoğu zaman birinci tekil şahıs (ben) veya birinci çoğul şahıs (biz) ekleri
kullanır.
Örnek: Kendime
her zaman güvenmesini bilmişimdir. Her konuda mutlaka yapabileceğim bir şeyler
olduğuna inanırım. Ama o gün anladım ki kendime ne kadar güvenirsem güveneyim
başkalarının yardımına da ihtiyacım var.
2. Üçüncü Kişi Ağzıyla Anlatım
Üçüncü kişi ağzıyla anlatımlarda yazar,
genellikle duyduğu veya gördüğü şeyleri anlatır. Bu tür anlatımlarda çoğu
zaman üçüncü tekil şahıs (o) veya üçüncü çoğul şahıs (onlar) ekleri
kullanır.
Örnek: Yazdan
kalma bir gündü. Güneş, insanın içini ısıtıyordu. Cemil, sahilde oturmuş,
dalgaların sesini dinlerken üstünden hızla geçen martıların çığlığı andıran
sesiyle irkildi. Yerinden doğrulup izlemeye koyuldu.
PARAGRAFTA KONU
Üzerinde durulan, hakkında yazı yazma gereği
hissedilen her türlü kavrama konu denir. Konu, yazarın
mesajını okuyucuya ulaştıran bir araçtır. Parçada en çok tekrar edilen
sözcükler üzerinde yoğunlaşılmalıdır. İlk cümlelere dikkat edilmelidir, çünkü
konu ilk cümlelerde verilebilir. Konu, parçanın tamamını kapsar nitelikte
olmalıdır. Ancak konuyu ararken genellemeye gidilmemelidir. Konu, mümkün
olduğunca parçayı da kapsayıcı şekilde daraltılmalıdır.
Örnek:
Toplumlar kültürel açıdan geliştikçe ahlak ilkeleri de
değişime uğrar. Deneyimler, düşünsel gelişmeler, sanatsal ve teknolojik üretim,
ilkelerin anlamlarına yeni boyutlar kazandırır. Her gelişim, insanın olayları
farklı açıdan yorumlamasını olanaklı kılar. Örneğin, aydınlanma devrimi,
sınıfsal katmanlaşmalar gibi toplumsal, düşünsel dönüşümler, ahlak kavramında
da yeni ölçütleri zorunlu kılmıştır. (YGS)
Bu parçadan ahlakla ilgili olarak aşağıdakilerin hangisine ulaşılabilir?
A) Kişiden kişiye değişen bir içerik taşıdığı
B) İnsanları iyiye ya da kötüye yönlendirdiği
C) Etki gücünün zaman içinde zayıfladığı
D) İnsan ilişkilerini yönlendiren tek güç olduğu
E) Bilimsel, toplumsal gelişmelerden etkilenerek değiştiği
Çözüm: Bu tür paragraflarda metinde anlatılana yoğunlaşmak gerekir.
Bizim için "Niçin?" sorusu değil "Ne?" sorusu önemlidir.
Kısacası "Parçada ahlakla ilgili anlatılmak istenen nedir? sorusu sorulduğunda;
"Bilimsel, toplumsal gelişmelerden etkilenerek değiştiği" cevabı
alınır. Doğru cevap da "E" seçeneğidir.
PARAGRAFTA ANA DÜŞÜNCE (ANA
FİKİR)
Yazar veya şairler bir konu aracılığı ile belirli bir
anlatım yöntemini kullanarak okuyucuya bir mesaj ulaştırır. Parçada okuyucuya
verilmek istenen asıl düşünceye ana düşünce denir. Bir
parçanın yazılmasının amacı ana düşüncedir, parçanın konusu da parçanın yazımı
için araç niteliğindedir.
Özellikleri:
· Ana
düşünce bir yargı bildirir.
· Parça
okunduğunda herkesin vardığı ortak düşüncedir.
· Parçayı
kapsar nitelikte genel bir yargıdır.
· Parça
tek cümle ile özetlenecek olsa bu ana düşünce cümlesi olur.
· Öncelikle
konu bulunmalıdır.
· Yazarın
konuyu ele alış amacının ana düşünceyi oluşturduğu unutulmamalıdır.
· Parçadaki
bağlayıcı kavramlar varsa belirlenmeli; çünkü “kısacası, sonuçta, oysa, bence,
özetle, aslında” gibi ifadelerden sonra ana düşünce gelebilir.
· Örnek
verilmişse örnekten önceki yargının ana düşünceyi verebileceği hatırdan
çıkarılmamalıdır.
Örnek:
Dünyada arasanız da benden daha küreselini
bulamazsınız. Hangi memlekete gitsem yalnız orada oturduğumu sanıyorlar.
Küreselim ve bütün insanların dostluk, kardeşlik, barış içinde sevgi ve
saygıyla yaşamasını, yardımlaşmasını istiyorum. (YGS)
Bu parçada yazar, aşağıdakilerden hangisini vurgulamaktadır?
A) Farklı ülkeleri gezmeyi çok sevdiğini
B) Her memlekette bir evi olduğunu
C) Farklılıklara saygı duyulması gerektiğini
D) Bütün dünyayı kendi evi gibi hissettiğini
E) Her insanın bir bütünün parçası olduğunu
Çözüm: Soru, paragrafta ana düşünceyi (ana fikir) bulmaya yönelik
bir sorudur. Metinde yer alan "küresel" kelimesi en önemli
ipucudur. Parçanın geneline yansıyan düşünce "Her insanın bir
bütünün parçası olduğu" düşüncesidir. Doğru cevap "E" seçeneğidir.
PARAGRAFTA KAHRAMAN, ZAMAN VE
YER
Olay: Yaşanmış ya
da yaşanabilecek durumlardır.
Şahıs Kadrosu: Olayları
yaşayan ve olaylardan etkilenen kahramanlardır.
Yer (Mekân): Olayın
yaşandığı çevre veya mekândır.
Zaman: Olayın
yaşandığı dönem, an mevsim ya da gündür.
PARAGRAFTA YARDIMCI DÜŞÜNCELER
Parçada ana düşünce ortaya konurken bu düşünceyi
açıklayıcı ve destekleyici nitelikte başka düşüncelerden yararlanılır. İşte
parçada ana düşünceye zemin oluşturan bu düşüncelere yardımcı düşünce denir.
· Parçada
sayı olarak birden fazladır.
· Parçayı
tam olarak kapsamaz.
· Ana
düşüncenin sınırlarını çizer.
· Ana
düşüncenin anlaşılmasını sağlayıcı niteliktedir.
PARAGRAFTA BAŞLIK
Konuyu en iyi şekilde kapsayıp yansıtan ve birkaç
sözcükten oluşan sözcük grubuna başlık denir.
· İlgi
çekici ve düşündürücüdür.
· Konu
hakkında bilgi verir.
· Ana
düşünceyi çağrıştırır.
· Parçanın
bütünü okunduğunda daha iyi kavranır.
· Hem
şiirin hem de paragrafın bir başlığı olabilir.
PARAGRAFTA ANAHTAR KELİMELER
Bir cümlenin veya sözün yansıtmak istediği anlam için
en büyük ipucunu veren ana kavram veya kelimeye anahtar kelime denir.
Örnek: “Okuyarak
olayların ve gelişmelerin iç yüzünü öğrenen bir kişi, öncelikle kendine olan
güvenini artırır. Bu ise aynı zamanda düşünce ufkunu geliştirip geniş bir
görüş açısı sağlayarak olayları inceleme yeteneği kazandırır. Ayrıca okuyan
kişiler çok okumanın beraberinde getirdiği zengin kelime dağarcığına sahip
oldukları için, etkileyici ve güzel konuşarak hitap ettikleri kişilerde etki
de uyandırırlar.”
Bu metindeki “okumak, öğrenmek, güven, düşünce ufku,
kelime dağarcığı” gibi sözler anahtar kelimedir.
PARAGRAFTA SORU
Bu tip sorular da konu ile ilgilidir. Çünkü sorulan
bir soruya karşılık birtakım açıklamalar yapılmaktadır. Parçanın hangi sorunun
cevabı olduğu sorulur. Parçada anlatılan bilgiler, soru hakkında bize ipucu
verecektir. Bu tip soruları çözerken parçanın ilk cümlesine dikkat etmek
gerekir. Parça “evet, hayır” gibi ifadelerle başlıyorsa bu sözcükler de bizim
için ipucudur.
Örnek:
Deneyimle yetişmiş kişiler de kimi işleri yapabilir,
başarabilirler. Yaptıkları işler üzerine yargıda da bulunabilirler. Ancak
yapılan işle ilgili durumları, her yönden ele alıp incelemek, düzenlemeler
yapmak ve çözüm önerileri bulmak özellikle bilgili kişilerin işidir.
Bu açıklama aşağıdaki sorulardan hangisine
karşılık olabilir?
A) Sorunların çözümünde bilginin ve deneyimin payı nedir?
B) Ezber bilgi mi yoksa deneyimle edilen bilgi mi daha değerlidir?
C) Deneyimli ve bilgi insanlar işlerinde neden daha kararlı olurlar?
D) Bilgiye ulaşmada deneyimin ve gözlemin önemi nedir?
Çözüm:
Parçada iki kavramla ilgili açıklama yapılmıştır: Deneyim ve bilgi.
Problemlerin çözümünde deneyim önemli, fakat bu tek başına yeterli olmaz. Bilgi
de gerekli. O hâlde bu parça “Sorunların çözümünde bilginin ve deneyimin payı
nedir?” sorusunun cevabıdır.
Cevap A’dır.
PARAGRAFTA DUYGULAR
Paragrafta yazarın iç dünyasına ait pişmanlık,
küçümseme, beğenme, korku, sitem vb. İzlenimlere yer verilmesidir.
PARAGRAFTA DUYULAR
Parçada yazar “görme, işitme, dokunma (hissetme),
tatma, koklama” duyularından yararlanabilir.
