BİYOGRAFİ (YAŞAM ÖYKÜSÜ)
Siyaset, bilim, spor, sanat gibi alanında tanınmış
insanların hayatını; bilgi, belge ve tanıklara dayanılarak gerçekçi bir şekilde
anlatan öğretici metinlere biyografi denir.
Biyografinin özellikleri
- Öğretici
metin türleri içerisinde yer alırlar.
- Tanınmış
insanların yaşamını kanıtlarla okuyucuya aktarırlar.
- Kişinin
değeri, benzerlerinden farklı yönleri anlatılmaya çalışılır.
- Açık
ve sade bir dille yazılan ve dilin göndergesel işlevinin kullanıldığı
biyografiler bazen anılardan da yararlanabilir.
- Biyografilerde
çoğunlukla kronolojik bir sıra gözetilmektedir.
- Anlatıcı
kurmaca değil, yazarın kendisidir. Üçüncü kişi ağzından anlatım vardır.
- Tarihçiler
için önemli bir kaynak olarak görülür.
- Biyografilerde
açıklayıcı, öyküleyici ve betimleyici anlatım türleri kullanılır.
Türk Edebiyatında Önemli
Biyografiler
·
Beşir Fuat – Victor Hugo (Tanzimat
Dönemi)
·
Namık Kemal – Evrak-ı Perişan
(Tanzimat Dönemi)
·
Recaizade Mahmut Ekrem – Kudemadan
Birkaç Şair (Tanzimat Dönemi)
·
Muallim Naci – Osmanlı Şairleri
(Tanzimat Dönemi)
·
Süleyman Nazif – Mehmet
Âkif (Serveti Fünun Dönemi)
·
İlhan Geçer – Cahit Sıtkı
Tarancı (Cumhuriyet Dönemi)
·
Behçet Necatigil – Edebiyatımızda
İsimler Sözlüğü (Cumhuriyet Dönemi)
·
Ahmet Hamdi Tanpınar – Yahya Kemal
(Cumhuriyet Dönemi)
·
Mithat Cemal Kuntay – Namık
Kemal (Cumhuriyet Dönemi)
·
Ahmet Rasim – İlk Büyük
Muharrirlerden Şinasi (Cumhuriyet Dönemi)
·
Yakup Kadri
Karaosmanoğlu – Atatürk (Cumhuriyet Dönemi)
·
Beşir Ayvazoğlu – Yahya
Kemal (Cumhuriyet Dönemi)
·
İhsan Işık – Türkiye
Ünlüleri Ansiklopedisi (Cumhuriyet Dönemi)
OTOBİYOGRAFİ (ÖZ YAŞAM ÖYKÜSÜ)
Yazarın kendi yaşamını, yaptıklarını, başarılarını,
eserlerini kendi kalemiyle anlattığı yazı türüdür.
Otobiyografinin özellikleri
- Bir
düşünürün, bir sanatçının, bir sporcu ya da tanınmış bir kişinin kendi
yaşam öyküsünü anlattığı eserlerdir. Öz yaşam öyküsü de denir.
- Kişi,
kendi hayatını anlattığından öznel ifadelere sıkça rastlanır.
- Otobiyografilerde
birinci kişili anlatım söz konusudur. (… doğdum, öğrenim gördüm, eser
yazdım vb.)
- Otobiyografi
ve anı da yazar kendi yaşamından söz ettiği için ikisi de ben merkezli
yazı türüdür.
Türk
edebiyatında önemli otobiyografi örnekleri
·
Abidin Dino – Kısa
Hayat Öyküm
·
Şevket Süreyya
Aydemir – Suyu Arayan Adam
·
Hasan Ali Yücel –
Hayatım
·
Aziz Nesin – Böyle
Gelmiş Böyle Gitmez
Dünya
edebiyatında önemli otobiyografi örnekleri
·
Paul Auster – İç
Dünyamdan Notlar
·
Isaac Asimov – Dolu
Dolu Yaşadım
·
Andrè Gide – Tohum
Ölmezse
·
Stephen Hawking –
Benim Kısa Tarihim
·
Mahatma Gandhi –
Gandhi Bir Öz Yaşam Hikâyesi
TEZKİRE NEDİR?
Eski dönemlerde önemli kişilerin, özellikle şairlerin hayatlarının anlatıldığı;
eserlerinden örneklerin verildiği düzyazı türüdür. Günümüzdeki
biyografik-antolojik eserlere benzeyen tezkireler bir tür
edebiyat tarihi çalışması da sayılabilir.
Tezkire
Bölümleri
·
Mukaddime (Giriş): Eserin
sunulduğu kişiye övgüler, dönemin şiir anlayışı ve eserin yazılma nedeni
hakkında bilgilere yer verilir.
·
Asıl Metin: Tanıtılan
kişinin sosyal çevresi, edebî kişiliğiyle ilgili bilgiler, sanatı üzerine değerlendirmeler
ve eserlerinden örnekler bulunur.
· Hâtimeden
(Bitiş): Eserin bitiş tarihi, yazılış süreci ile
ilgili bilgiler, dönemin padişahına veya önde gelen devlet adamlarına dualar,
eserdeki kusurlar için af isteği yer alır.
ÖNEMLİ TEZKİRELER:
Divan edebiyatında şairlerin hayatının anlatıldığı Şuâra Tezkireleri edebiyatımızda
biyografi türündeki ilk eserler kabul edilir. Edebiyatımızdaki ilk tezkire 15.
yüzyılın sonlarında Alî Şîr Nevâî’nin yazdığı Mecalisü’n-Nefâis adlı
tezkiredir.
