DENEME
Bir
yazarın özgürce seçtiği herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan,
kişisel görüş ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazılara deneme denir.
Özellikleri
· İnsanı
ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din,
ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir.
· Denemede
konu özgürce seçilir.
· Deneme
yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.
· Rahat
okunabilen bir düşünce yazılarıdır.
· Düşünce
ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.
· Kendi
duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.
· Denemeci
ele aldığı konuyu bayağılığa inmeyen bir samimiyetle anlatır.
· Denemeci,
bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir
üslubu tercih eder.
· Deneme,
herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.
· Denemecinin
öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı
yoktur. Deneme, makale ve eleştiriden bu yönüyle ayrılır.
· Deneme
yazarı birçok kaynaktan beslenir: Felsefî, sosyolojik, tarihî tema ve olayların
yanında bilimsel veriler ve ünlü kişilerin özdeyişleri olabilir.
·
Dünya
Edebiyatında Deneme Türünün Önemli Yazarları: Montaigne, Francis Bacon, Emerson, Andre Gide, Henry Miller, Albert Camus,
Türk Edebiyatında Denemenin
Gelişimi
· Deneme
türü, diğer türlerde olduğu gibi edebiyatımıza Tanzimat Dönemi’yle birlikte
girmiştir.
· Bu
tür Tanzimat Dönemi’nde gazetelerde yayımlanan düşünce yazılarıyla ortaya
çıkmıştır.
· Bu
dönemdeki yazılar tam olarak deneme özelliği taşımazlar.
· Türk
edebiyatında bu türün ilk örneklerini Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim ve Ahmet
Rasim gibi sanatçılar vermiştir.
· Cumhuriyet
Dönemi’ne kadar fıkra, sohbet, eleştiri gibi türlerle iç içe yazılmış
metinlerdir.
· Deneme
türü asıl gelişimini Cumhuriyet Dönemi’yle gerçekleştirmiştir.
· Cumhuriyet
Dönemi’nin deneme türündeki en önemli yazarı Nurullah Ataç’tır.
Türk Edebiyatında Önemli
Denemeler ve Yazarları
· Ahmet
Haşim – Bize Göre,
· Cemil
Meriç – Bu Ülke, Mağaradakiler,
· Nurullah
Ataç – Karalama Defteri, Günlerin Getirdiği, Sözden Söze,
· Ahmet
Hamdi Tanpınar – Beş Şehir
· Suut
Kemal Yetkin – Günlerin Götürdüğü,
· Sabahattin
Eyuboğlu – Mavi ve Kara,
· Salâh
Birsel – Boğaziçi Şıngır Mıngır, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu
· Melih
Cevdet Anday – Dilimiz Üstüne Konuşmalar,
· Haldun
Taner – Ölürse Ten Ölür Canlar Ölesi Değil
· Attila
İlhan – Batı’nın Deli Gömleği
· Adalet
Ağaoğlu – Başka Karşılaşmalar
