10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı 4. Ünite Destan/Efsane

BU ÜNİTEYİ PDF OLARAK İNDİR

DESTANLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

·       Bir milleti derinden etkileyen ve uzun yıllar iz bırakacak büyük bir savaş, doğal afet, göç, yiğitlik gibi durumların uzun bir şekilde manzum olarak anlatılmasına destan denir. 

·       Destan sözcüğünün kökeni Yunanca “Epope” kelimesine dayanmaktadır

·       Genellikle manzumdurlar. Az olmakla beraber nazım-nesir karışık olan destanlar da vardır. 

·       Destanlar anonimdir, kimin söylediği belli değildir.

·       Bazıları, manzum şekilleri unutularak günümüze nesir hâlinde ulaşmıştır.

·       Sade bir dille anlatılır. 

·       Olağan ve olağanüstü olaylar iç içedir.

·       Destan kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir.

·       Destanlar, tarihî ve sosyal olaylardan doğarlar. Bu eserlerde genellikle, yiğitlik, aşk, dostluk, ölüm ve yurt sevgisi gibi temalar işlenir.

·       Ulusal bilinci ve milli birliği artıran metinlerdir.

·       Bir edebiyat türü olan destan, zamanla asıl anlamını yitirmiş, âşık edebiyatında savaşları, ünlü kişileri, gülünç olayları anlatan eserlere de destan denilmiştir.

·       Epik şiirin ilk örneği kabul edilir.

·       Genellikle ilahi bakış açısıyla anlatılır. 

·       Türk destanları, İslamiyet’ten önceki destanlar ve İslamiyet’ten sonraki destanlar olmak üzere ikiye ayrılır.

 

İslamiyet Öncesi Türk Destanları

1. Altay – Yakut Dönemi

a)  Yaratılış Destanı: Dünyanın Tengri Kayra Han tarafından yaratılmasını konu edinir.

2. Sakalar (İskitler) Dönemi

a) Alp Er Tunga Destanı: Türk – İran savaşlarında Alp Er Tunga’nın yiğitliklerini, savaşlarını anlatır.

Önemli: Konu olarak Firdevsi’nin yazdığı Şehname ile aynıdır. Alp Er Tunga’nın bu destandaki karşılığı Efrasiyap’tır.

b) Şu Destanı: Makedon kralı Büyük İskender’le Türkler arasındaki savaşı ve Türk hakanı Şu’nun devletini bu savaşta nasıl koruduğunu anlatır. 

3. Hun Dönemi

Oğuz Kağan Destanı: Hun hükümdarı Mete’yi ve onun yaşamını anlatan bir destandır. Oğuz Kağan’ın yaşamı çerçevesinde geçen olağanüstülüklerle dolu hayatı ve savaşları anlatılır. 

4. Göktürk Dönemi

a) Bozkurt Destanı: Göktürklerin katledilişini ve bu mücadeleden kurtulan küçük bir çocuğun dişi kurt tarafından kurtarılışı ile dişi bir kurttan türeyişi anlatır.

b) Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekon denilen dağa sığınan ve orada 400 yıl yaşadıktan sonra orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatan bir destandır. 

5. Uygur Dönemi

a) Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişi anlatılır.

b) Göç Destanı: Uygur Türklerinin “Yâda” denilen bir sihirli taşı Çinlilere vermesiyle yaşadıkları kıtlıklar neticesinde anayurtlarından göçünü anlatır. 

 

İslamiyet’in Kabulünden Sonra Oluşan Türk Destanları

1.     Satuk Buğra Han Destanı

2.     Manas Destanı (İslami dönem ilk Türk destanı)

3.     Cengiz Han Destanı

4.     Timur ve Edige Destanı

5.     Battal Gazi Destanı

6.     Danişmend Gazi Destanı

7.     Köroğlu Destanı

8.     Sarı Saltuk Destanı 

 

Türk Edebiyatında Yapma Destanlar 

1. Üç Şehitler Destanı – Fazıl Hüsnü Dağlarca
2. İstanbul Fetih Destanı – Fazıl Hüsnü Dağlarca
3. Çanakkale Destanı – Fazıl Hüsnü Dağlarca
4. Sakarya Meydan Savaşı – Ceyhun Atuf Kansu
5. Kurtuluş Savaşı Destanı – Cahit Külebi
6. Kuvayı Milliye Destanı – Nazım Hikmet Ran
7. Genç Osman Destanı – Kayıkçı Kul Mustafa
8. Çanakkale Şehitleri Destanı – Mehmet Akif Ersoy 

 

Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanlar 

Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir. Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir. Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz.

1.      Gılgamış – Sümer: Bilinen ilk destandır. Gılgamış adlı kahramanın Hükümdarlığa giden yolu anlatılır.

2.      İlyada, Odysseia – Yunan (Homeros):  Troya Savaşı’nın anlatıldığı destanlardır.         

3.      Kalevela – Fin: Finlilerin erdemleri ve bilgeliklerini ele alan bu destan Finlilerin doğaya karşı verdiği mücadele ele alınır.                                    

4.      Nibelungenlied – Alman: Hun-Germen savaşları anlatılmaktadır.

5.      Ramayana, Mahabharata – Hint: Hintlerin savaşlarını ve çıkardıkları kahramanları ele alır.                           

6.      La Cid – İspanyol: İspanyolların milli kahramanı Rodrigo’nun Müslüman Araplarla mücadelesi anlatılmaktadır.                          

7.      Chanson de Roland – Fransız: Müslümanlarla yapılan savaşlar anlatılmaktadır.

8.      Şinto – Japon: Japonların özgürlük mücadelesi ele alınır.          

9.      Şehname – İran (Firdevsi): Alp Er Tunga ile benzerlik gösterir. İran Turan Savaşları ve Büyük İskender’in İran’ı işgali anlatılır.

10.   İgor – Rus: Ruslarla Kıpçak Türkleri arasında yapılan savaşları anlatır.

Dünya Edebiyatındaki Yapma Destanlar 

1.      Aeneis – Vergilius – Latin Edebiyatı

2.      Henriade – Voltaire – Fransız Edebiyatı

3.      Os Lusiadas – Camoens – Portekiz Edebiyatı

4.      Kayıp Cennet – Milton – İngiliz Edebiyatı

5.      Kurtarılmış Kudüs – Tasso – İtalyan Edebiyatı

6.      İlahi Komedya – Dante – İtalyan Edebiyatı

7.      Çılgın Orlando – Ariosto – İtalyan Edebiyatı 

 

EFSANELERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

·       Efsaneler, dilden dile anlatılagelmiş çok eski hikayelerdir ve anonim halk edebiyatı ürünleridir.

·       Efsanelerin konuları bir kişiye, bir olaya ya da bir yere dayandırılıp, şahıs, yer ay da olaylar hakkında anlatılırlar.

·       Efsanelerde anlatılanların bir ölçüde de olsa inandırıcılık özelliği vardır. 

·       Efsanelerde çoğunlukla olağanüstülük ağır basar.

·       Efsaneler, belli şekilleri olmayan bir üslup ve biçime bağlı kalmayan, konuşma diliyle anlatılan kısa halk anlatımları olup kaynaklarını genellikle geçmişin derinliklerinden alırlar.

·       Efsaneler kısa, yalın, ağızdan ağıza yayılan anonim halk anlatımları olup ağızdan ağıza anlatılırken her anlatıcının özelliklerine göre değişikliklere uğrarlar.

Efsane Türleri
Efsaneler günümüzde konularına göre de dört grupta toplanmaktadır:

1.      Dünyanın yaradılışını, tabiat varlıklarının meydana gelişini, kıyamet günlerini anlatan yaratılış efsaneleri.

2.      Tarihi efsaneler.

3.      Olağanüstü kişiler, varlıklar ve güçleri konu alan efsaneler.

4.      Dini efsaneler.

Türk Edebiyatında Efsane
Türk edebiyatındaki efsanelerde kahramanlık, fedakârlık, cesaret, ahlaki davranışlar, sosyal düzene bağlılık, Allah’ın kudretine iman, doğruluk, cömertlik, samimiyet gibi konular yer alır. “Genç Osman, Boş Beşik, Çakıcı Efe, Çoban Çeşmesi, Gelin Kaya, Cennet Dağı, Kan Kuyusu, Yusufçuk Kuşu” gibi efsaneler halk arasında asırlardır söylenegelmektedir.

BU ÜNİTEYİ PDF OLARAK İNDİR