Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı
Tasavvuf, Allah'a gönülden bağlanma, kişinin Allah'ın
varlığında kendi varlığından vazgeçmesi esasına dayanan bir düşünce sistemidir.
Tasavvuf, Allah'tan başka gerçek varlık olmadığını, Allah'tan gelen insanın
tekrar Allah'a döneceği düşüncesini işler. Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı da
tasavvufun etkisiyle ortaya çıkmıştır. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı olarak da
adlandırılır.
Bu edebiyatının kurucusu 12. yüzyılda Doğu
Türkistan'da yetişen Hoca Ahmet Yesevi'dir. Anadolu'da tasavvufun yayılması
onun yetiştirdiği öğrenciler vasıtasıyla olmuştur. Tasavvuf kültürünün
Anadolu'da yaygınlaşmasında ayrıca Alevi-Bektaşi çizgisindeki şairlerin rolü de
oldukça fazladır. Bu sebeplerle 13. yüzyılda Anadolu'da güçlü bir Tekke
(Tasavvuf) Edebiyatı oluşmuştur. Bu edebiyat 19. yüzyıla kadar varlığını devam
ettirmiştir.
Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı’nın Genel
Özellikleri:
- Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı İslamiyet'in etkisiyle ortaya çıkmış bir edebiyattır.
- Tasavvuf (Tekke) Edebiyatında Allah aşkı, insan, ibadet, ahlak, doğruluk gibi konular işlenmiştir.
- Vahdet-i vücut anlayışı esastır. Vahdet-i vücut düşüncesine göre tek bir varlık bulunur. O da Allah'tır. Bütün yaratılmışlar Allah'ın görüntüsüdür.
- Tekke şairlerinin çoğu tarikatlardan yetişmiş olup derviş ve şeyh ismiyle bilinirler.
- Tasavvufçular düşüncelerini halka yaymak amacıyla şiiri araç olarak kullanmışlardır.
- Şair unvanlı kişilerin asıl amaçları bağlı bulundukları tarikatın inançlarını yaymaktır.
- Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı'nda hem aruz hem de hece ölçüsü kullanılmıştır. Hece ölçüsü daha çok kullanılmıştır.
- Dil, halkın anlayabileceği bir dildir. Tasavvufu anlatan terimler nedeniyle yer yer Arapça ve Farsça sözcükler de kullanılmıştır. Dolayısıyla mutasavvıfların dili Divan Edebiyatı'na nispeten sade; Âşık Edebiyatı'na göre de ağır bir dildir.
- Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı'nda şiirler, musiki eşliğinde söylenmiştir.
- Şiirlerde nazım birimi genellikle dörtlüktür. Beyit nazım birimi de kullanılmıştır.
- Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı'nda daha çok yarım uyak tercih edilmiştir.
- Tasavvufçular aşk yoluyla Allah'ı sevdirerek insanların Allah'ı bulmalarına ve kemale ermelerine çalışmışlardır. Onlara göre esas amaç "insani kâmil" olmaktan geçer.
- Tasavvufta tarikat yolunda yürüyen kişiye "mürit" veya "derviş", ona yol gösteren rehbere de "mürşit" denir.
- Tekke Edebiyatı'nda ürünler ilahi aşkla yoğrulmuş lirik ve didaktik ürünlerdir. Yunus Emre ile dini-tasavvufi edebiyat en mükemmel anlatım yeteneğine ulaşmıştır.
- Tekke şiiri, hem halk şiirinden hem de divan şiirinden nazım şekilleri almıştır. İlahi, nefes, deme, şathiye, ayin, devriye, nutuk, hikmet gibi nazım türlerine yer verilmiştir. Gazel, mesnevi, kaside nazım şekilleriyle de yer yer eserler kaleme alınmıştır.
- Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı'nda saki, şarap, âşık, maşuk gibi mazmunlar kullanılmıştır.
Tekke (Tasavvuf) Edebiyatında Mensur
Eserler
- Fütüvvetname: Allah'a
itaat etmenin önemi, ahlakın güzelliği ve üstünlüklerinin anlatıldığı düzyazı
türüdür.
- Gazavetname: Türk
edebiyatında savaşları konu alan yapıtlara verilen isimdir. Gazavetnamelerde
dine düşman olan kişilerin üzerine yapılar seferler ve bu seferlerde gösterilen
kahramanlıklar konu edinilir.
- Menakıbname: Din
büyükleri, kahramanlar, tarikat ulularının gösterdikleri kerametlerin
anlatıldığı bir türdür. Olağanüstülük bu türün en önemli özelliği olarak ön
plana çıkar.
- Battalname: Battal
Gazi'nin destanlaşmış hayatının anlatıldığı dini-tasavvufi halk edebiyatının
mensur türlerindendir.
Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı'nın Nazım
Şekilleri:
