Mani Türünün Genel Özellikleri

    Mani

     Aşk konusu başta olmak üzere hemen hemen her konuda yazılabilen Anonim halk edebiyatı nazım türüne mani denir. Manilerde konu sınırlaması söz konusu değildir. Maniler, birçok şekilde oluşabilir. Düz, tam, cinaslı, kesik, yedekli ve artık mani en çok karşımıza çıkan mani türleridir.

 

        Mani Türünün Genel Özellikleri:

• Maniler, Sözlü Edebiyat devri ürünleri içerisinde yer alır.
• Anonim halk edebiyatının en yaygın ve aynı zamanda en küçük nazım şeklidir.
• Genellikle dört mısradan oluşan tek dörtlük şeklindedirler. Dört mısradan fazla olan maniler de vardır.
• Maniler bir nevi Divan Edebiyatı'ndaki tuyuğun karşılığıdır.
• Cinaslı uyaklı manilerde dize sayısı dörtten fazla olabilir.
• Karşılıklı olarak iki kişinin söyledikleri manilere "deyiş" adı verilir.
• Manilerin ilk söyleyenleri belli değildir.
• Maniler, 7'li hece ölçüsüyle yazılır.
• Maninin kendine özgü bir ezgisi vardır.
• Manilerde en çok işlenen konular aşk olmakla birlikte maniler, doğa, sevgi, övgü, yergi gibi her konuda yazılabilir. Niyet, atışma, bekçi, davulcu, satıcı, düğün, ramazan gibi her konuda ve her durum için söylenen maniler vardır.
• Manilerde ilk iki mısra doldurma dizeler olup bu dizeler kafiye hazırlamak için söylenir. Asıl anlatılmak istenen temel duygu ve düşünce son iki dizede yer alır.
• Manilerde birinci, ikinci ve dördüncü dizeler uyaklı, üçüncü dize ise serbest bırakılmıştır.
• Kafiye düzeni "aaxa" şeklindedir.
• Maniler daha çok yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenir.

 

         Mani Çeşitleri:

• a. Düz Mani: Yedişer heceli dört dizeden oluşup klasik mani özelliği gösterir. Kafiye dizilişi "aaxa" şeklindedir. Maninin en yaygın biçimi olan düz maniler, "tam mani" olarak da adlandırılır. Kafiyeleri çoğunlukla cinassızdır.

Örnek

Bahçelerde saz olur

Gül açılır yaz olur

Ben yârime gül demem

Gülün ömrü az olur

 

• b. Kesik Mani: Birinci dizenin hece sayısının 7'den az olduğu manilerdir. Kesik manilerde uyak cinaslı bir özelliğe sahipse mani "cinaslı mani" adını alır. Kesik manilerde dize sayısı dört mısradan fazla olabilir.

Örnek

Niçin kondun a bülbül

Bağımdaki asmaya

Ben yârimden ayrılmam

Götürseler asmaya

 

• c. Yedekli (Artık ) Mani:  Düz maninin (dört dizeli mani) sonuna aynı uyakta başka dizeler eklenerek söylenmesine denir. Genellikle iki dize eklenerek söylenir. Buna "artık mani" de denir. Yedekli (artık) manilerde cinas kullanılmaz.

Örnek

Ağlarım çağlar gibi

Derdim var dağlar gibi

Ciğerden yaralıyım

Gülerim sağlar gibi

Her gelen bir gül ister

Sahipsiz bağlar gibi

 

• d.Deyiş: İki kişinin karşılıklı olarak söylediği manilere deyiş denir. Bu manileri genellikle kadın-erkek, gelin-kaynana gibi kişiler karşılıklı söyler. Soru-cevap şeklinde oluşan manilerdir.

Örnek

Rafta hedik kaynana

Dişi gedik kaynana

Oğlun çerez getirdi

Sensiz yedik kaynana

 

Tereye petek koydum

İçine ipek koydum

Gelinimin adını

Zincirli köpek koydum

(gelin-kaynana)