Kaygusuz Abdal'ın Hayatı, Edebi Kişiliği ve
Eserleri
Hayatı:
15. yüzyılda yaşayan ve Bektaşi tarikatı mensubu olan
Kaygusuz Abdal'ın hayatıyla ilgili gerçek bilgiler oldukça azdır. Birtakım
rivayetlerle karışmış bilgilerden özellikle de Bektaşi menkıbelerinden hayatı
hakkındaki bilgilere rastlanır.
Kaygusuz Abdal, Bektaşilerde oldukça saygı duyulan
biridir. Abdal olmak için büyük çaba göstermiş abdallık yoluna girmenin
işaretlerinden olan saç, sakal, kaş ve bıyıklarını keserek yaşamıştır. Kaygusuz
Abdal, tasavvuf ve İslam dini hakkında çok geniş bir kültür ve birikime
sahiptir.
Kaygusuz Abdal, 1444'te Mısır'da ölür. Türbesi de
Kahire yakınlarındaki bir mağarada yer alır.
Edebi Kişiliği:
- Kendi tarzını oluşturmayı başarmış bir şair olan Kaygusuz Abdal, Alevi-Bektâşî şiir geleneğinin kurucusu kabul edilir.
- Eserlerinden de anlaşıldığına göre Anadolu ve Rumeli'nin birçok yerlerini gezmiş ve iyi bir öğrenim görmüştür.
- Yunus Emre’den etkilenmiştir.
- Onun şiirlerinde Yunus'un şiirlerine göre daha serbest düşünceli bir kişiliğin izleri vardır.
- Bazı şiirlerinde “Sarayi” mahlasını kullanmıştır.
- Şiirlerinin ana teması Allah, insan ve doğa sevgisidir.
- Hem hece hem aruz ölçüsüyle yazmıştır.
- Hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinin çoğu ‘Şathiye’ (alaylı, iğneli ve simgeli şiirler) türündedir.
- Kaygusuz Abdal'ın mizah ve yergi ögeleriyle bezenmiş bir kısım şiirleri, dinî-tasavvufi halk şiirinin bir türü olan şathiyenin ilk örnekleri arasında sayılabilir.
- Bu tür şiirlerinde ham sofuları ve insanlık kusurlarını alaya almıştır.
- Tasavvufi temaları ve Alevi-Bektaşi değerlerini halkın anlayabileceği yalın bir Türkçeyle ele alan Kaygusuz Abdal'ın eserlerinin çoğu, ona atfedilerek yazılmıştır.
- Kaygusuz'un tasavvufla ilgili şiirleri yanında tekerlemeleri de önemli bir yer tutar.
- Düzyazı alanında da örnekler vermiştir.
- Özellikle hece ile yazdığı şiirlerde ve nesirlerinde güzel bir Türkçe kullanır.
Eserleri:
Manzum Eserleri
- Divan: Eserde üç yüz elli civarında şiiri yer almaktadır. Hece vezniyle yazılmış olanlar şathiye tarzındadır. Şair, dünyanın faniliğine, geçiciliğine aldanan kişilerle burada alaycı bir şekilde eğlenmektedir.
- Gülistan: Kainatın ve Hz. Âdem’in yaratılışının uzun uzun hikâye edildiği bir eserdir. Eserde, tasavvufla ilgili çeşitli konular etkileyici bir üslupla anlatılır.
- Gevhername: Eser, Hz. Muhammed'i (SAV) methetmek için kaleme alınmıştır.
- Minbername: Eser,
insanın nefsi üzerinde hâkim olmaya çalışma mücadelesini esas alır.
Mensur Eserleri
- Budalaname: Kaygusuz Abdal'ın tasavvufla ilgili mensur eseridir. Kitap, akıcı ve canlı bir üslupla kaleme alınmıştır.
- Kitab-ı Miglate: Eser, tasavvufi konuları içerir. Eserde geçen bir derviş sürekli uykuya dalıp seyahat eder. Derviş, seyahat esnasında sürekli şeytanla karşılaşıp onu yener.
- Vücutname: İnsan
vücudunun çeşitli uzuvlarıyla bazı dini kavramlar arasında ilişkilerin
kurulduğu bir eserdir. Eserde yaz mevsimi tarikata, kara kış şeriata
benzetilmiştir. Ayrıca başka ilişkilendirmeler de yapılmıştır.
Nazım-Nesir Karışık Eserleri
- Dilguşâ: Eser, vahdeti vücudu anlatan uzun bir mesneviyle başlar. Eserde oldukça uzun Farisi bölümlere rastlanır. Hem şiir hem de düzyazı bölümlerinden oluşur.
- Saraynâme: Eserde
kişinin dünyaya geliş amacının ibadet etmek ve Allah'ı tanımak olduğu hususu
üzerinde durulur. Şeriat kurallarının oldukça fazla geçtiği bir eser olarak
bilinir.
