Halk Hikâyeleri
Gerçek ya da gerçeğe yakın olayların anlatıldığı büyük
çoğunluğu aşk maceralarına dayanan kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan
öykülere halk hikâyesi denir. Başka bir ifadeyle hikâye türünün en eski
örneklerini oluşturup destandan modern hikâyeye geçişi sağlayan metinlerdir.
Halk Hikâyelerinin Genel Özellikleri:
- Halk hikâyelerinde genellikle sevgi ve kahramanlık konuları işlenir.
- Konuları bakımından aşk ve kahramanlık konulu olmak üzere ikiye ayrılır. Aşk konuları daha çok ön plana çıkar. Dini konular da yer yer işlenir.
- XV. yüzyıldan sonra destanların yerini almış sözlü gelenekle birlikte yaşayagelmiştir.
- Halk hikâyelerindeki kişiler gerçek yaşama uygun kişilerdir.
- Nazım-nesir karışımı bir anlatıma sahiptir. Zamanla nesirle yazma yaygınlaşmıştır.
- Halk hikâyeleri oldukça uzun metinlerden oluşur. Bu özellik halk hikâyelerini romana yaklaştırır.
- Halk hikâyelerini oluşturan metinler kurmaca özellikler taşır. Bu metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır.
- Halk hikâyelerinde anlatıcı her şeyi bilen konumundadır. Yani hikâyelerde ilahi bakış açısı anlatımı esastır.
- Gerçek ya da hayali bazı olayların farklı bir anlatımla oluşturulmuş sözlü anonim ürünlerdir.
- Zamanla yazıya geçirilmişlerdir.
- Halk hikâyelerinin dili açık ve anlaşılırdır.
- Anlatmaya ve olaya dayalı hikâyelerdir.
- Türk edebiyatında halk hikâyelerinin ilk örneğini Dede Korkut Hikâyeleri oluşturur. Dede Korkut Hikâyeleri destandan halk hikâyeciliğine geçişin ürünü kabul edilir.
- Halk hikâyelerinin gelişmesi ve yaygınlaşmasında saz şairleri önemli bir görev üstlenmişlerdir.
- Halk hikâyelerinin birden fazla varyantı vardır.
- Dini içerikli halk hikâyelerinde kerametler ön plandadır.
- Halk hikâyeleri ortaya çıktıkları dönemin sosyal, kültürel ve siyasal özelliklerini yansıtır.
- Halk hikâyelerinin anlatıcıları ozan, âşık denilen saz şairleridir. Bu âşık ve ozanlar hikâyelerin Anadolu coğrafyasına yayılmasına büyük katkı sağlamışlardır. İl il, kasaba kasaba dolaşan bu ozanlar hikâyeler anlatmışlardır.
- Halk hikâyeleri destanların zamanla biçim ve öz değiştirmesiyle oluşmuşlardır. XVI. yüzyılda hikâyeler destanların yerini almıştır.
- Halk hikâyelerinde olağanüstü durumlar sınırlı olup olay veya kişiler gerçeğe oldukça yakındır.
- Kalıplaşmış ifadeler içeren halk hikâyeleri farklı bir anlatım ve üsluba sahiptir.
- Eskiden özellikle uzun kış gecelerinde köy odalarında Ramazan gecelerinde anlatılan halk hikâyelerinin günümüzde bir fonksiyonu kalmamıştır.
- Halk hikâyelerinin sonu çoğunlukla mutlu bir sonla biter.
- Halk hikâyelerinde manzum yerler çoğunlukla saz eşliğinde dile getirilir.
- Halk hikâyelerinde kahramanların en büyük yardımcısı Hz. Hızır'dır. Hz. Hızır'dan sonra da attır.
- Halk hikâyelerinde kahramanlar bade içerek resme bakarak ilk gördüklerinde veya kardeş olmadıklarını anladıkları zaman âşık olurlar.
- Hikâyeleri anlatan âşıklara "kısa-han" adı verilir.
- Emrah ile Selvihan, Ferhat ile Şirin, Kerem ile Aslı aşk konulu: Köroğlu, Battal Gazi hikâyeleri de kahramanlık konulu halk hikâyelerine örnektir.
Halk hikâyeleri konuları bakımından üç
grupta değerlendirilir:
- Aşk hikayeleri: Toplum
hafızasında uzun süre yaşayan aşkların hikayeleştirildiği sevgi temalı halk
hikayeleridir. Bu hikayelere Elif ile Mahmut, Derdiyok ile Zülfü-siyah, Aşık
Garip, Kerem ile Aslı, Arzu ile Kamber, Tahir ile Zühre, Ercişli Emrah ile
Selvihan vb. örnek verilebilir.
- Dinî temalı kahramanlık hikayeleri: Tarihe
mal olmuş kahramanları veya dinsel açıdan önemli kabul edilen erdemli kişileri
konu edinen halk hikayeleridir. Bu hikayelere Danişment Gazi ile ilgili
hikayeler, Hayber Kalesi, Van Kalesi gibi Hz. Ali ile ilgili hikayeler vb.
örnek verilebilir.
- Destanî halk hikayeleri: İçinde
destana ait bazı özellikleri barındıran halk hikayeleridir. Bu hikayelere Dede
Korkut Hikayeleri ve Köroğlu Hikayesi örnek gösterilebilir.
Halk Hikâyelerinin Kaynakları
- Türk Kaynaklı Hikâyeler: Dede
Korkut, Kerem ile Aslı, Ercişli Emrah ile Selvihan, Âşık Garip...
- Arap Kaynaklı Hikâyeler: Yusuf
ü Züleyha, Leyla ile Mecnun…
- Hint-İran Kaynaklı Hikâyeler: Kelile
ve Dimne, Ferhat ile Şirin…
Türk Halk Hikâyelerinde Bölümler:
- Fasıl: Dinleyici
kitlesinin hazır hale getirilmeye çalışıldığı ve âşık olan kişinin ustalığını
göstermeye çalıştığı bölümdür.
- Döşeme: Hikâyenin geçtiği
yer, zaman ile kahramanların tanıtıldığı bölümdür. Döşeme kısmında kalıplaşmış
ifadeler yer alır.
- Hikâyenin Asıl Konusu: Âşığın
sevgiliye ulaşma yolunda çektiği bütün sıkıntıların dile getirildiği bölümdür.
Aşk hikâyelerinde aşığın sevgilisine kavuşmak için çektiği sıkıntılar;
dini-destanî hikâyelerde ise din ve kahramanlık konuları ağır basar.
- Sonuç ve Dua: Sevgililerin
çoğunlukla kavuşamadığı kısımdır. Hikâyelerin sonunda dua edilir.
- Efsane: Âşıkların
kavuşamadığı hikâyelerde diğer dünyada birbirlerine kavuşacaklarına inanılan
bölümdür.
