Gevheri'nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Şiirleri
Hayatı:
17. yüzyıl ortalarında doğduğu, Kırımlı olduğu
sanılmaktadır. Bir ara Rumeli serhadlerinde bulunduğu. İstanbul’da Mehmet Bahri
Paşa’nın divan kâtipliğini yaptığı da bilinmektedir. Çağdaşı Âşık Ömer gibi adı
yalnız saz şairleri arasında değil, 19. yüzyıl sonlarına kadar klasik edebiyat
çevrelerinde de sık sık anılmış, okunmuş olan Gevheri, hece ile koşmalar,
türküler, türkmaniler, aruzla divan ve müstezatlar yazmıştır. Gevherî’nin
kişiliğini halk şiirlerinde aramak gerekir. Koşma ve türkülerinde de yer yer yabancı
kelime ve tamlamalar, divan mazmunları kullanması, onun samimi duyuşlarının
yine de güzel ve yerli biçim ve ifadelerle verilmesine engel olamamıştır. 1737
yılında vefat etmiştir.
Edebi Kişiliği:
- Şiirlerinde divan edebiyatının etkisi vardır.
- Üst zümre şairlerinin dil, üslûp ve mazmunlarına heveslenerek o yolda pek çok şiir yazmıştır.
- Adını, yüksek çevrelere duyurmuş ve bazı manzumeleri tezkirelere de geçmiştir.
- Yer yer aruz ölçüsünü de kullanılmıştır.
- Şiirlerinde yabancı kelimelere ve divan edebiyatı mazmunlarına yer vermiştir.
- Çağdaşı Âşık Ömer gibi adı yalnız saz şairleri arasında değil, 19. yüzyıl sonlarına kadar klasik edebiyat çevrelerinde de sık sık anılmıştır.
- Gevheri, hece ile koşmalar, türküler, türkmaniler; aruzla divan ve müstezatlar yazmıştır.
- Koşma ve türkülerinde de yer yer yabancı kelime ve tamlamalar, divan mazmunları kullanması, onun samimi duyuşlarının yine de güzel ve yerli biçim ve ifadelerle verilmesine engel olamamıştır.
- Gevheri şüphesiz, asıl gücünü, heceyle söylediği şiirlerde göstermektedir.
- Gevheri"nin, divan tarzı şiirlerinde Fuzûli etkisi kesindir; hece şiirlerinde ise 17. yüzyıl başlarında yaşamış olan Kuloğlu'nun izleri görülmektedir.
- Şiirlerinde aşk, tabiat, sevgili ve ayrılık gibi konuları işlemiş, sosyal olaylarla ilgilenmemiştir.
- Musikî makamlarından olan Gevherî makamı, onun musikîyle ilgilenen bir âşık olduğunu düşüncesini doğurmuştur.
Şiirleri:
NE KAÇARSIN BENDEN EY YÜZÜ MÂHIM
Ne kaçarsın benden ey yüzü mâhım
Seni seven var mı benden ziyâde
Rûz u şeb durmayıp alırsın âhım
Âşıkım ağlatma bundan ziyâde
Gece gündüz bir visâle ermedim
Bülbül olup gonce gülün dermedim
Bu cefâlar nedir ben de bilmedim
Var mı ki bir zâlim senden ziyâde
Söyle murâdını ben de bileyim
İnsaf eyle çok ağlattın güleyim
Kabul eyle sözüm kurban olayım
Haddim yoktur sana bundan ziyâde
Hercâisin gonce gülüm kokulmaz
Geçer gider hatırcığım sorulmaz
Der Gevherî mâh yüzüne bakılmaz
Yakar hüsnün beni nârdan ziyâde
Gevheri
BUGÜN BEN BİR BAĞA GİRDİM
Bugün ben bir bağa girdim
Ne bağ duydu ne bağbancı
Gülün, şeftalisin derdim
Ne bağ duydu ne bağbancı
Bağın duvarından aştım
Kırmızı gülüne koştum
Öptüm sardım helallaştım
Ne bağ duydu ne bağbancı
Bağın kapışını açtım
Sanasın cennete düştüm
Doldurdum badesin içtim
Ne bağ duydu ne bağbancı
Seherin tan yeri attı
Bülbül elvan elvan öttü
Gevheri yükünü tuttu
Ne bağ duydu ne bağbancı
Gevheri
BUGÜN BEN BİR GÜZEL GÖRDÜM
Bugün ben bir güzel gördüm
Hilal kaşı keman olmuş
Dili bülbül saçı sümbül
Yanağı erguvan olmuş
Dedim dilber ne ağlarsın
Sabah akşam ne inlersin
Âşık gibi ne söylersin
Gözün yaşı revan olmuş
Gonca gülün açılmakta
Hal-i hindu saçılmakta
Hep dilberler kocalmakta
Senin vasfın civan olmuş
Gevherî'yim sözüm haktır
Methedecek yerin çoktur
Dilberlerde vefa yoktur
Bildim ahiri kan olmuş
Gevheri
BÜLBÜL NE YATARSIN YAZ BAHAR OLDU
Bülbül ne yatarsın yaz bahar oldu
Çağrışup ötmenin zamanı geldi
Serviler yeşerdi çiçekler doldu
Cana can katmanın zamanı geldi
Benim yârim yanakları allıdır
Ak elleri deste deste güllüdür
Dertli olan bakışından bellidir
Her derdi atmanın zamanı geldi
Firkatle ağlayup şevkle gülünce
Gözümden dökülen yaşı silince
Bir dilberin elin ele alınca
Yaylaya çıkmanın zamanı geldi
Âşık Gevheri de gider dostuna
Gidi rakiplerin bize kastı ne
Evvelbahar çayır çemen üstüne
Sarılıp yatmanın zamanı geldi
Gevheri
GARİP
TURNA BİZİ SENDEN SORANA
Garip turna bizi senden sorana
Şimdi bir yavruya kuldur diyesin
Aşkın zincirini takmış boynuna
Devr içinde Mecnun oldur diyesin
Gece gündüz ağlar hiç bir dem gülmez
Unutmuş eşini dostunu bilmez
Sevmiş bir güzeli artık vaz gelmez
Âşık olmak müşkül haldir diyesin
Terk eylemiş eşi ile dostunu
Abdal olmuş eğne almış postunu
Gelen geçen çiğner oldu üstünü
Ayaklar altında yoldur diyesin
A zalim engeller yolumu bağlar
Yarimin hasreti ciğerim dağlar
Ab-ı revan olmuş durmayıp çağlar
Şol akan yaşları seldir diyesin
Gevheri der bilmem ben ne olduğum
Gurbet illerinde durup kaldığım
Aceplemem beyim şimdi solduğum
Bülbülün mekânı güldür diyesin
Gevheri
