Şeyhi'nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve
Eserleri
Hayatı:
Asıl adı Yusuf Sinanüddin veya Yusuf Sinan olan Şeyhi,
1371'de Kütahya'da doğdu. Çocukluk yılları burada geçer. Şair Ahmedi ve diğer
âlimlerden ilim öğrenir.
Şeyhî, İran’da tasavvuf ve edebiyatın yanında tıp
öğrenimi de yapmıştır. Kaynaklarda Hekim Sinan adıyla da anılan sanatçı,
hekimliğiyle de övülmektedir. Şeyhî hekimlikteki yeteneğini Çelebi Sultan
Mehmet’i tedavi etmekle kanıtlamıştır. Sultanı tedavi ettiği için kendisine
birçok hediyenin yanı sıra “Dokuzlar” adlı köy de tımar olarak verilmiş; ayrıca
Sultan’ın özel doktoru olarak görevlendirilmiştir.
Divan Edebiyatı'nın önemli şairlerinden olan Şeyhi,
hayatının son demlerini Kütahya'da geçirmiş 1431'de vefat etmiştir.
Edebi Kişiliği:
- 15. yüzyılın önemli şairidir.
- Tasavvuf düşünce akımının etkisinde kalmış olmasına karşın bunu eserlerine yansıtmamıştır.
- İran edebiyatından etkilenmişse de çağının Türkçesini eserlerinde başarıyla yansıtır.
- Mesnevi tarzında yazdığı eserleriyle ün kazanmıştır.
- Şeyhi, padişahın isteği üzerine Hüsrev ü Şirin'in Türkçe tercümesini yazar.
- Şiirlerinde anlam ön plana çıkar.
- Ses güzelliğini şiirlerinde önemsemez.
- Şiirlerini din dışı konularda kaleme alır.
- Divan şiirinin mazmun, mecaz ve sanatlarını şiirlerinde ustalıkla kullanır.
- Şeyhi, insan hakları, ilahi adalet gibi konularda yergi içerikli şiirleriyle tanınır.
- Şeyhi'ye ün kazandıran en önemli eser "Harname"dir. Şeyhi, köyünde uğradığı saldırı sonucu bu eserini kaleme alır. Bu eser, Türk edebiyatının ilk fabl örneği sayılır. Eserde işi yük taşımak olan bir eşeğin öküzlere üşenmesi sonucu başına gelenler mizahi ve alegorik bir dille hicvedilir.
Eserleri:
- Divan: Türk Dil Kurumu tarafından tıpkıbasımı yapılmıştır. Divan'da yirmi kaside, iki terkib-i bent, üç terci-i bent, iki müstezat ve yaklaşık iki yüz gazel yer alır.
- Harname: Çelebi Sultân Mehmet’e sunulmuş 126 beyitlik bir mesnevidir. Eser, Türk mizah ve hiciv edebiyatının şaheserlerindendir. Eser, ince alay ve nükteleri içerir. Şair, eserde yük taşımakta pek çok sıkıntılar çeken bir eşeği ele alarak semiz bir öküz gibi olmaya çalışan bu eşeğin başına gelenleri anlatır. Öküzlerin rahatına ve boynuzuna imrenen eşek, sonunda kulaklarından da olur. Eleştirel nitelikler taşıyan Harname, sembolik bir mesnevidir.
- Hüsrev ü Şirin: Şeyhi,
eserinde Sasani hükümdarlarından Hürmüz'ün oğlu Hüsrev ile bir prenses olan
Ferhat ile Şirin arasında geçen olayları ve aşkı anlatır. II. Murat'ın
isteğiyle kaleme alınan eser 6944 beyitten oluşmaktadır.
