Nesimi'nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve
Eserleri
Hayatı:
Azerî şairi İmadeddin Nesimî, 1369 yılında doğmuştur.
Eserlerinde Bursa, Tebriz vs. şehirlerinin adları sıkça anılır. Yaşadığı
dönemde Azerbaycan’da Hurufîlik hareketi geniş ölçüde yaygınlaşmıştır. Bu
tarikatın kurucusu Fazlullah Naimi’dir.
Nesimî, üstadı olan Fazlullah Naimi’den Hurufîliği
öğrendikten ve kabul ettikten sonra bu tarikat uğrunda mücadele etmiş, hatta
mahlasını bile üstadının mahlasından almıştır. Bütün Hurufîler gibi Nesimî de
takip edilmiş ve 1417 yılında Halep’te derisi yüzülerek öldürülmüştür.
Edebi Kişiliği:
- Azeri sahasının tanınmış şairlerindendir.
- Nesimi, Arapça ve Farsçayı iyi derecede bilmektedir.
- Şiirlerinde Azeri Türkçesini ve Farsçayı kullanır.
- Tasavvufî şiirleriyle birlikte din dışı konularda da gazeller yazar.
- Nesimi, şiirlerinde ayet ve hadisleri uyumlu bir şekilde kullanmış Hz. Muhammed (SAV), Hz. Ali ve On İki İmam için şiirler yazmıştır. İlk üç halifeye ise şiirlerinde yer vermemiştir.
- Daha çok tuyuğlarıyla tanınmıştır.
- Nesimi'nin şiirleri Azerbaycan, Anadolu ve İran'da yaygındır.
- Şiirlerinde sekiz ve otuz iki harfe dayanarak insanın yüzünün Tanrı'nın tecelli yeri olduğunu dile getirmiştir.
- Türkçe ve Farsça şiirlerinin yanında Arapça gazelleri ve mülemmaları da vardır.
- Türkçeyi eserlerinde başarılı bir şekilde kullanmıştır.
- Şiirlerinde söze büyük önem vermiş sanatıyla övünmüştür.
- Şiirlerinde coşkulu bir eda, samimilik ve içtenlikli bir üslup göze çarpar.
- Şiirlerinde aruz ölçüsünü başarılı bir şekilde kullanmış aruzu Türkçeye uydurmaya gayret etmiştir. Şiirleri ayrıca kafiye açısından da son derece başarılıdır. Özellikle iç kafiye ve redifi fazlaca kullanmıştır.
- Türkçe ve Farsça divanları vardır. Divan'ında üç elif-name bulunur. Burada "elif" harfinden "ye" harfine kadar bütün harflere yer vermiştir.
- Hayâtı efsaneleşmiş, özellikle alevî, bektaşî şairler arasında “Şâh-ı Şehid” adı ile îtibar kazanmıştır.
Eserleri:
- Türkçe Divan: Divan’ın bilinen en eski nüshası 1469 tarihlidir. Divan’ın 1524 tarihli Kahire nüshasındaki bazı gazellerinde Hüseynî mahlasını kullandığı görülür. Farsça şiirleri bazı yazmalarda Türkçe şiirlerinin arasında yer almıştır.
- Farsça Divan: Bu divanda yer alan şiirler, sayı bakımından Türkçe Divan’a göre daha azdır. Nesîmî, Türkçe Divan’ı kadar çok okunan ve sevilen Farsça Divan’ında da Hurûfî inancını konu alan şiirler yazmıştır.
- Mukaddimetü’l-Hakâyık: Nesîmî,
Fazlullah-ı Hurûfî’nin Câvidân-nâme’sini esas alarak yazdığı bu Türkçe mensur
eserde, çeşitli dinî konuları harflerle (Hurûfîliğe göre) açıklamaktadır. Bu
eserde, Kur’an’daki hurûf-ı mukata’a, abdest, ezan, ikâmet, zekât, oruç, hac,
ana babaya iyilik, îmân-ı yakîn gibi konularla ilgili, harflerle rakamlar arasında
bağlantılar kurularak yorumlar yapılır.
