Muhakemetu'l Lugateyn
Muhakemetü'l Lugateyn, 15. yüzyılda Çağatay
şairi ve bilgini Ali Şir Nevai tarafından yazılmıştır. Nevai, eserde, Arapçanın
üstünlüğünü belirttikten sonra Türkçenin Farsçadan üstünlüğünü kanıtlamaya
çalışır. Bu üstünlüğü de daha çok hayvan adları ve fiil zenginliği ile ispatlama
yoluna gider.
Şair,
Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu kanıtlamanın yanında o zaman bir özenti olan
Farsça ile şiir yazmanın önüne geçmek için de eseri kaleme alır. Bu eserle
birlikte Türk diliyle şiir yazma yönünde büyük ilerleme kaydedilir.
Muhakemetü'l
Lugateyn'de, Türkçenin Farsçaya nispetle esnek bir dil olduğu dile getirilir.
Türkçede birçok kelimenin üç, dört ya da fazla anlamı olduğu belirtilir.
Farsçanın böyle bir özelliğinin olmadığı örneklerle açıklanır. Ali Şir Nevai
buna örnek olarak "ördek" kavramını verir. Bu kavram, Türkçede dokuz
farklı kelime ile dile getirilebildiği halde Farsçada böyle bir özelliğin
olmadığını, Farsçada "ördek" kavramını karşılayan yalnız bir sözcüğün
olduğunu söyler.
Muhakemetu'l Lugateyn Özellikleri:
- Eserin adı "iki dilin karşılaştırılması" anlamına gelir.
- Eser, hacim bakımından küçük muhtevasıyla bir denizi andırır.
- Ali Şir Nevai eserde, yeryüzündeki başlıca dilleri Arapça, Hintçe, Farsça ve Türkçe olarak sayar.
- Muhakemetü'l Lugateyn, Çağatay Türkçesi ile yazılmıştır.
- Dil bilgisi kitabı şeklinde olan Muhakemetü'l Lugateyn'de Türk kültürü, sosyal, siyasal ve ekonomik yaşantısı ile ilgili önemli bilgiler de yer alır.
- Ali Şir Nevai, eserde çağdaşlarının Türkçeyi yetersiz görmelerini eleştirir.
