Divanü Lugati’t Türk
Türk
dilinin bilinen ilk sözlüğüdür. 1072-1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmut
tarafından Bağdat'ta yazılmış ve Abbasi halifesine takdim edilmiştir.
Bir sözlük
olarak hazırlanmasına rağmen Türk sosyolojisi, psikolojisi, tarihi, edebiyatı,
gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgiler veren önemli bir eserdir.
Divanü
Lügati't Türk, Türkçe-Arapça bir sözlüktür. Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügait Türk
adlı eserini Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir
dil olduğunu kanıtlamak için yazmıştır.
Divanü Lügatit Türk'ün Özellikleri:
- 11. yüzyılda kaleme alınmış bir eserdir.
- Eserde 7500 Türkçe sözcüğün Arapça karşılığı verilmiştir. Her bir maddeden sonra bazı Türkçe metinler örnek olarak verilmiştir. Bu yönüyle eser, ansiklopedik eser niteliğindedir.
- Türkçenin ilk sözlüğü olması, dil bilim açısından da önemli olduğunu gösterir. Türkçenin dil bilgisi kuralları ve şive özellikleri de eserde yer alır.
- Türkçenin ilk antolojisidir.
- Kaşgarlı Mahmut, bu eserini oluşturma aşamasında pek çok Türk boyunu gezerek derlemeler yapmıştır.
- Eser, İslamiyet'ten Önceki Türk Edebiyatının sav, sagu, koşuk örneklerini içermesi, edebiyatımızın kaynağını belirlemesi açısından da önemlidir.
- Eserin içerisinde hece ölçüsüyle yazılmış birçok dörtlük yer alır.
- Divanü Lügatit Türk, Türk lehçelerinde yer alan harflerin alfabe sıralarına göre tanzim edilmiş eserde örnek cümleler de yer almıştır.
- Divanü Lügatit Türk'ün tek yazma nüshası vardır.
- Eserin düzyazı ile yazılmış olması onu diğer eserlerden ayırır. Eserde yer alan sagu ve koşuk gibi şiir parçaları nazmın da eserde olduğunu gösterir.
- Eserin orijanilinin nerede olduğu bilinmemektedir. Elimizdeki nüsha İstanbul Fatih'teki Millet Kütüphanesi'nde yer alan nüshadır.
- Kitabın yazıldığı metin Hakaniye lehçesiyle, kitaptaki açıklamalar da Arapçayla yazılmıştır.
- Divanü Lügatit Türk'ün, Türk Dil Kurumu tarafından 1941'de basımı yapılmıştır.
- Eser, ilk kez Kilisli Rıfat Bilge gözetiminde 1915-1917 yılları arasında tercüme edilmiştir.
- Eserde Türklerin o dönemde yaşadığı coğrafya ile ilgili bir haritada yer almaktadır.
Divanü Lügait Türk'te Geçen Atasözlerinden
Seçmeler:
- Yogurkanda artuk ayak kösülse üşiyür (Ayak yorgandan dışarıya uzatılırsa üşür.)
- Tebey bedük erse mayakı bedük ermes (Deve büyük ise, tersi, dışkısı büyük olmaz.)
- Sakak okşar, sakal bıçar (Çene okşar, sakal keser.)
- Oglak yiliksiz, oglan biliksiz (Oğlak iliksiz, çocuk bilgisiz olur.)
- Koş kılıç kınka sığmaz (Çift, iki kılıç bir kına sığmaz.)
- Kişi sözleşü, yılkı yıylaşu (Kişi söyleşerek, at koklaşarak anlaşır.)
- Ermegüğe eşik art bolur (Tembele eşik dağ geçidi olur.)
- Bir tilkü terisin ikile soymas (Bir tilkinin derisi iki defi soyulmaz, yüzülmez.)
- Arı kapçıtsa ısrur (Arı kızdırılırsa ısırır, sokar.)
- Arkasız er çeriğ sıyumas (Arkasız kişi düşmanını, rakibini yenemez.)
- Arpasız at aşumas, arkasız alp çeriğ sıyumas (Arpasız at aşamaz, arkasız yiğit rakibini yenemez.)
