Atabetü'l Hakayık
Geçiş
dönemi eseri olan ve "Gerçeklerin eşiği" anlamına gelen Atabetü'l
Hakayık, 12. yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. Bir ahlak ve
öğüt kitabı olan Atabetü'l Hakayık, tarihi kişiliği hakkında fazla bilgi
bulunmayan Muhammed Dad İspehsalar Bey'e sunulmuştur.
On dört
bölümden oluşan eserin her bir bölümü farklı bir konuyu işler. Eser, ayet ve
hadislere dayanarak iyilikten, ahlaktan, cömertlikten ve dindar olmanın
faziletlerinden söz eder. Eserde, bilginin faziletleri ön plana çıkarılıp
bilgisizliğin de zararları dile getirilir.
Eserde,
Allah'ı bilmenin yalnızca bilim yoluyla olabileceği anlatılır. Atabetül
Hakayık'ın ne zaman ve nerede yazıldığı tam olarak bilinmemektedir.
Atabetül Hakayık'ın Özellikleri:
- Nasihatname türünde yazılan eser didaktik özelliğiyle ön plana çıkar. Eserde ahlak ilkeleri açıklanmış ahlaklı insan olmanın yolları belirtilmiştir.
- Allah'ın, peygamber efendimizin ve dört halifenin methedildiği giriş kısmı gazel ve kaside biçiminde uyaklanmıştır.
- Eserde aruz ve hece ölçüsü bir arada kullanılmıştır. Arzu ölçüsünün olduğu yerlerde aruzun "feulün feulün fe'ûlün fe'ûl" vezni kullanılmıştır.
- Eserde 40 beyit ve 101 dörtlük yer almaktadır.
- Eserin nazım birimi beyit ve dörtlüktür. Dörtlükler manilerdeki gibi "aaxa" şeklinde kafiyelenmiştir.
- Nazım biçimi mesnevidir.
- Eserde daha çok tam ve yarım uyak kullanılmıştır. Eserde, rediflere de zaman zaman başvurulmuştur.
- Atabetül Hakayık'ta daha çok telmih sanatı kullanılmıştır.
- Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.
- Arapça ve Farsça kelimeler eserde yoğun şekilde yer alsa da Edip Ahmet, eserini herkesin anlayabileceği bir dille yazmaya gayret etmiştir.
- Kaşgar şivesiyle yazılmış eserin ilk yazma nüshası İstanbul'daki Ayasofya Kütüphanesi'nde yer almaktadır.
- Eser, Uygur harfleriyle yazılmıştır.
- Eser üzerinde Kutadgu Bilig'in etkileri görülmektedir. Atabetül Hakayık, 14 bölümden oluşur. Eserin tamamı 484 dizedir.
- Eser üzerindeki tek çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından yapılmıştır. Bu çalışma 1951'de yayımlanmıştır.
