Aşık Paşa'nın Hayatı, Edebi Kişiliği ve
Eserleri
Hayatı:
Türk şair ve mutasavvıf Âşık Paşa, 1272'de dönemin
kültür merkezi olan Kırşehir'de doğdu. Kaynaklarda asıl ismi "Ali"
olarak geçer. Babası Muhlis Paşa, dedesi ise tanınmış mutasavvıf Baba
İlyas'tır.
Asıl adı Ali olan Âşık Paşa, mutassavvıf bir şairdir.
Anadolu’da “Paşa”, “Beşe”, “Başağa” diye adının sonuna eklenen lâkaplar,
babasının ilk oğlu olduğunu belirtmek için “ilk” anlamında kullanılmaktadır.
Kırşehir’de doğan sanatçı, yine burada vefat etmiştir. İyi bir eğitim görmüş,
Kırşehir’e yerleşerek burada bir tekke kurmuştur. Selçuklu sarayında Farsçanın
konuşulduğu bir dönemde Türkçeyi savunmuştur.
Âşık Paşa, 1333'te Kırşehir'de vefat etmiştir.
Mezarının üzeri türbe yapılmış mezarı ziyaretgâh yeri olmuştur.
Edebi Kişiliği:
- Hem hece hem de aruz veznini kullanan tasavvuf şairidir.
- Tasavvufi bilgileri halka yaymayı amaç edindiğinden eserlerini açık, anlaşılır ve yalın bir dille oluşturmuştur.
- Arapça ve Farsçanın revaçta olduğu bir dönemde Âşık Paşa, Türkçeye verdiği önemle ön plana çıkar. Arapça ve Farsçaya olan özentiyi şiddetle eleştirir. Devrinde hâkim görüş olan "Türkçeyle eser yazılmaz." anlayışına karşı çıkarak eserlerini Türkçe yazar.
- Eserlerinde tasavvufun yanı sıra yoğun şekilde dini motifler mevcuttur.
- Eserlerinde Mevlana'nın "Mesnevi" adlı eserinden esinlenir.
- Âşık Paşa, Yunus Emre'nin etkisiyle sanat yapmayı esas almamış eserlerinde öğreticiliği ön plana çıkarmaya çalışmıştır.
- Türkçenin Anadolu'da bir edebiyat dili olarak yerleşmesinde önemli hizmetler görmüştür.
- Aruz ve hece ölçüsüyle yazılmış şiirleri, gazel ve ilahileri bulunan Âşık Paşa'nın en ünlü eseri Garipname'dir. Bu eserle "Mevlid" eserinin yazarı Süleyman Çelebi'yi etkilemiştir.
Eserleri:
- Garibnâme: 12.000 beyitlik bu mesnevi, on bölümden oluşmaktadır. Dinî, tasavvufi ve öğretici nitelikler taşıyan eser, halkı eğitmek maksadıyla Türkçe olarak yazılmıştır. Eser, sade dili sayesinde asırlar boyunca çok geniş bir okur kitlesine hitap etmiştir. 1330 yılında aruzla yazılan eserin sade bir dili vardır. Dinî, tasavvufî ve öğretici nitelikte olup halkı eğitmek amacıyla Türkçe olarak yazılmıştır. Geniş bir okuyucu kitlesine hitap ettiğinden pek çok nüshası bulunmaktadır. Bazı nüshaların sonunda Âşık Paşa’nın gazelleri yer alır.
- Fakr-nâme: Âşık
Paşa'nın 161 beyitten oluşan diğer önemli bir eseridir. Alegorik bir özelliğe
sahip eser mesnevi tarzında kaleme alınmıştır. Dinî-tasavvufî ağırlıklı
Fakr-nâme'de kullanılan vezin Garipname'nin vezniyle aynıdır.
