Ali Şir Nevai'nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve
Eserleri
Hayatı:
Ali Şîr Nevâî, Türkçeyi yüksek bir sanat dili halinde
işlemeye çalışan, bu görüşü savunan ve Türk diline değer kazandıran üstün bir
bilgin ve devlet adamıdır. 1441’de Herat’ta doğan sanatçı 1501 yılında aynı
şehirde vefat etmiştir.
Ali Şîr Nevâî’nin eserleri hem yazıldıkları devirde,
hem de daha sonra bütün Türk dünyasında zevkle okunmuş, pek çok ünlü Türk şairi
onu örnek almış, ona övgü yazmıştır. XV. yüzyılda yaşamış büyük Osmanlı Şairi
Ahmet Paşa, XVI. Yüzyılda yaşamış ve Azeri lehçesiyle yazmış ünlü Fuzûlî, Ali
Şîr Nevâî’den etkilenmişlerdir.
Edebi Kişiliği:
- Çağatay edebiyatının oluşumunda büyük rolü olmuştur.
- Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır. Bu fikri Muhakemetü'l Lügateyn eserinde dile getirmiştir.
- Farsçanın Türkçeyi istila ettiği dönemde gençleri Türkçeye yöneltmeye çalışmış Türkçenin bilinçli bir savunucusu olmuştur.
- Türkçeyi bir edebi dil olarak kullanmayan Farsça yazmaya gayret edinenleri eleştirmiştir.
- Edebiyatımızda ilk hamse sahibidir.
- Şiirlerini Türkçe ve Farsça kaleme almıştır.
- Türkçe şiirlerinde "Nevâî", Farsça yazdığı şiirlerinde ise "Fanî" mahlasını kullanmıştır.
- Platonik ve lirik bir aşk anlayışına sahiptir.
- Şiirlerinde dinî-tasavvufî temalar da yer alır.
- Anlatımı lirik ve canlıdır.
- Ali Şir Nevai'nin biri Türkçe dördü Farsça olmak üzere beş divanı vardır.
- Çeşitli konularda yazılmış otuza yakın eser sahibidir.
- Ali Şir Nevai, sanatıyla özellikle Ahmet Paşa ve Fuzuli üzerinde etkili olmuştur.
- Anadolu'da pek çok şair Ali Şir Nevai'nin şiirlerine nazireler söylemiştir.
Eserleri:
- Muhakemetü'l Lügateyn: Ali Şir Nevai, bu eserinde dünyadaki başlıca dilleri Arapça, Hintçe, Çağatayca ve Farsça olarak sayar. Arapçanın en üstün Hintçenin de en değersiz dil olduğunu belirttikten sonra eserde Türkçe ile Farsçanın karşılaştırmasını yapmış Türkçenin Farsçadan üstün bir dil olduğu kanıtlamaya çalışmıştır. Örnek olarak "ördek" kelimesini verir. Türkçe lehçelerde ördek anlamını taşıyan dokuz kelime olduğunu; Farsçada ise bu kelimenin anlamını taşıyan sadece bir kelime olduğunu dile getirir.
- Mecalisü'n Nefais: Türk edebiyatında şairlerin hayatlarının yer aldığı ilk şairler tezkiresidir.
- Mizanü'l Evzan: Aruz vezni ile ilgili incelemeler içeren bir eserdir. Yüzyıllarca medreselerde okutulmuştur.
- Divan: Dört adet Türkçe
divan, bir tane Farsça divan olmak üzere beş divanı vardır.
