Tanzimat Dönemi Roman ve Hikayenin Genel Özellikleri
- Roman, Şemsettin Sami ile başlamış, Ahmet Mithat'la gelişmiştir.
- Tanzimat devri romanlarının bir kısmı geniş kitlelere (Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami vs.) bir kısmı aydınlara (Namık Kemal, Recaizâde Mahmut Ekrem, Samipaşazade Sezai) hitap eden romancı ve hikayecilerdir.
- Esirlik, aşırı Batı hayranlığı (züppelik), görmeden evlenmenin fenalıkları, kötü kadınlarla düşüp kalkmanın ailede ve karakterlerde meydana getirdiği yıkımlar gibi o devre ait sosyal hâdiseler bu roman ve hikâyelerin çoğunda esas tema alınmıştır.
- Devrin roman ve hikâyelerinde Romantik akım benimsenmiş bulunmaktadır. Yalnız Sami Paşazade ve Nâbizâde Nazım gibi son Tanzimatçılarda ve Ahmet Mithat'ın bazı eserlerinde; yine romantizmle karışık olarak realizm etkileri görülür.
- Tanzimatçılar, şiirde ve tiyatroda olduğu gibi roman ve hikâyelerde de, toplumu yükseltme, uyarma ve kalkındırma davasını ön safa almışlar, güzellik ve sanat değerini geri plâna atmışlardır. Bunun için sık sık olayın gidişine müdahale etmiş; romanın akışı arasına bilgiler, mülâhazalar karıştırmış; kişi, aile ve kurumları ıslâh edici, eğitici telkinlerde bulunmuş; kahramanlarının kimisine sevgi, kimisine nefret göstermiş; ilim, ahlâk, din, fazilet, medeniyet vaizliği yapmışlardır.
- Konular günlük yaşamdan veya tarihten alınmıştır.
- Duygusal ve acıklı konular, rastlantı aşkları ön plandadır.
- Bireyi eğitme, toplumu düzeltme amacı güdülmüştür.
- Gözleme yer verilmiş, gerçekçi bir bakış açısı sergilenmiştir.
- Anadolu ihmal edilmiş, İstanbul ve çevresi işlenmiştir.
- Hikâye ve romanlar teknik ve kompozisyon bakımından ilk örnek olmanın eksikliklerini taşıdıklarından roman tekniği zayıftır.
- En önemli temalar ise Fransız İhtilali ile birlikte dünyaya yayılan "vatan, özgürlük, adalet, milliyetçilik ve esarettir.
- Kişiler genelde tek yönlü; iyiler hep iyi, kötüler hep kötüdür. Eserin sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler ceza görürler.
- İkinci kuşak sanatçıları realizmin etkisiyle gözleme önem vermişler, daha gerçekçi bir bakış açısıyla eserleri yazmışlardır.
- Tanzimat devri roman ve hikâye yazarlarının başlıcaları:
- Ahmet Mithat Efendi
- Şemsettin Sami
- Namık Kemal
- Sami PaşazadeSezai
- Recaizâde Mahmut Ekrem
- Nabizâde Nâzım
