Tanzimat Döneminde Çıkarılan Gazeteler
- 1831 Takvim-i Vakâyi Resmî
- 1840 Ceride-i Havadis William Churchill
- 1850 Vakayı-i Tıbbiye Mesleki
- 1860 Tercüman-ı Ahval Agah Efendi
- 1862 Tasvir-i Efkâr Şinasi
- 1865 Tasvir-i Efkâr Namık Kemal
- 1866 Muhbir Ali Suavi
- 1867 İstanbul Kemal Paşazade Sait
- 1868 Hürriyet Ziya Paşa- Namık Kemal
- 1869 Hürriyet Ziya Paşa
- 1869 Basiret Ali
- 1870 Hakayıkı Vakâyi Kemal Paşazade Sait
- 1871 İbret Namık Kemal
- 1872 Devir-Bedir Ahmet Mithat Efendi
- 1872 Hadika Ebu Ziya Tevfik
- 1873 Sıraç Ebu Ziya Tevfik
- 1875 Vakit Kemal Paşazade Sait
- 1876 Sabah Şemseddin Sami
- 1878 Tercümanı Hakikat A.Mithat Efendi
- 1878 Tercüman-ı Şark Şemseddin Sami
- 1879 Mecmua-ı Ziya Ebu Ziya Tevfik
Türk
edebiyatında gazete, Batı’yla ilişkilerin güçlendiği Tanzimat dönemiyle
birlikte başlamıştır. Tanzimatçılar, halkı aydınlatmak ve onlara yol göstermek
amacıyla gazete çıkarmışlardır. Gazetelerin yayımlanmaya başlaması makale,
roman, hikâye, tiyatro gibi türlerin edebiyatımıza girmesinin önünü açmıştır.
Tanzimat sanatçıları, bu halkı eğitebilmek ve
halka yeni oluşturulan bu edebiyatı tanıtabilmek için onlara ulaşabilecekleri
en kısa yol olan “gazeteyi” kullanmışlardır.
Tanzimat
edebiyatının oluşmasında önemli bir yere sahip olan Ali Suavi gazetenin
önemini: “Anlıyor musunuz, gazete ne güzel mekteptir ve orada okuyanlar nasıl da
uyanıyorlar!” sözleriyle açıklamıştır.
Dünya’nın
hiçbir yerinde gazetecilik bizdekine benzer bir rol üstlenmemiştir. Başka
kültürlerde gazete, düşüncenin geniş bir şekilde topluma yayılması için bir
araçtır. Bizde ise bütün işaretler oradan gelir. Bu yönüyle de gazete Tanzimat
edebiyatında önemli bir role sahiptir. O dönemde gazeteler, günlük olmasa da
haftalık olarak yayımlanıyordu. Böylelikle Tanzimat sanatçıları hem halka en
kısa yoldan hem de en çabuk şekilde ulaşabiliyorlardı. Gazete geniş kitlelere
ulaşıyor, böylece hedefledikleri “halka ulaşma” amaçlarını
gerçekleştirebiliyorlardı. Aynı zamanda gazete edebiyatımıza yeni giren edebî
türleri tanıtmak için de önemli bir araçtı. Bu dönemde yazılmış birçok roman,
tiyatro ve şiir gazetelerle geniş halk kitlelerine ulaştırılmıştır.
Tanzimat
sanatçıları için gazete her şeyden önce kamu meselesidir. Onlara göre gazete,
sadece halk için bir şeyler söylenen bir yer değil, aynı zamanda halkın duygu
ve düşüncelerini, istek ve arzularını dile getiren bir kürsüdür.
- Takvim-i Vekayi ilk resmi gazete olarak 1831’de çıkarılır.
Osmanlı
İmparatorluğu sınırları içinde 11 Kasım 1831'de yayımlanmaya başlanan ilk
Osmanlı Türk resmî gazetesidir.
Haftalık olarak Osmanlı Türkçesi dışında; Arapça, Ermenice, Farsça, Fransızca, Rumca baskıları da yayımlanan bir gazeteydi. Resmî ilânlar ve gayriresmî duyurular dışında, iç ve dış gelişmelere ilişkin haberler de basılmaktaydı. Takvîm-i Vekâyi, resmî bir gazete olması dolayısıyla makaleler esas olarak devletin görüşlerini yansıtıyordu. 1860'tan itibaren yalnızca resmî duyurular ve kabul edilen yasa metinleri yayınlanır oldu.
- Ceride-i Havadis yarı resmi (yarı özel) İngiliz Churchill tarafından 1840’ta çıkarılır.
Cerîde-i
Havâdis, Osmanlı'da İlk yarı resmi gazete olarak İngiliz misyonundan William
Churchill tarafından 1840'ta çıkartılmıştır. Bu konuda Ahmet Hamdi Tanpınar
hayıflanarak şöyle bahseder: "İlk yıllarda iktidar mevkiinde bulunanların
hiçbiri memleket içinde matbuatın kuvvetinden istifadeyi ciddi surette düşünmemiş."
- Tercüman-ı Ahval, ilk özel Türk gazetesi olarak 1860’ta Şinasi ve Agah Efendi ile birlikte çıkarılır.
22 Ekim
1860'ta Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarıldı. Önceleri Pazar günleri
çıkan gazete, 22 Nisan 1861'deki 25. sayısıyla birlikte haftada üç gün (Pazar,
Salı, Perşembe) yayımlanmaya başladı. Gazete, zamanla Ceride-i Havadis
gazetesiyle rekabet edebilmek için yayınını beş güne çıkardı. Bahçekapı'da bir
matbaada basılan gazete, matbaanın altındaki bir tütüncü dükkânından
satılıyordu.
Ahmed Vefik
Paşa, Ziya Paşa ve Refik Bey'in sık sık bu gazetede yazıları yer aldı. Bu
yazılarda Osmanlı toplumunun geri kalma nedenleri ve ülkede olup bitenler
tartışılıyordu. Ancak 24. sayısından sonra Şinasi ayrılmıştır.
Ayrıca
edebi eserlerin de yayımlandığı gazetede, Batılı anlamda ilk Türkçe oyun olan
Şinasi'nin Şair Evlenmesi de (1860) dizi olarak yayınlamıştı.
Gazete,
Ziya Paşa'nın kaleme aldığı sanılan ve eğitim sistemine sert eleştirilerde
bulunan bir yazı yüzünden Mayıs 1861'de iki hafta süreyle kapatıldı. Bu olay
Türk basınında yayın durdurmanın ilk örneği oldu. 792 sayı yayımlanan
Tercüman-ı Ahval'in 11 Mart 1866'da yayınına son verildi.
- Tasvir-i Efkar gazetesi, ikinci özel gazete olarak Şinasi tarafından 1862’de çıkarılır ve gazetenin başyazarlığına Namık Kemal getirilir.
1865'te
Şinâsî Fransa'ya gittikten sonra gazeteyi Namık Kemal çıkardı. O da Avrupa'ya
gidince gazeteyi Recâîzâde Mahmud Ekrem yayınladı. Mayıs 1910'dan sonra gazete
"Yeni Tasvîr-i Efkâr" adıyla Ebüzziya Tevfik tarafından devam
ettirildi.
Gazete, I.
Dünya Savaşı sırasında Enver Paşa emriyle başka gazeteler ile çoğu kez sansüre
uğramıştır. Mustafa Kemal'in Çanakkale cephesindeki hizmetleri ve başarıları
hakkında övücü yazılar yayımlamıştır ve sansür tehlikesine rağmen resmini
yayımlamıştır.
Kapatılmalarda
adının Tevhîd-i Efkâr, Tenvîr-i Efkâr, İntihâb-ı Efkâr, Tefsîr-i Efkâr olarak
değiştirildiği gazetenin bu dönemdeki başyazarı; Velid Ebüzziya oldu. 1920'de
Malta'ya sürülünce gazete kapandı, 1921'de tekrar çıktı. 1925'te İstiklâl
Mahkemesi'nce gazete kapatıldı.
Ziyad
Ebüzziya 1940'ta gazeteyi tekrar yayınladı. 1945'te gazete Tasvîr adıyla, Cihat
Baban yönetiminde 1949'a kadar devam etti. 1862'de yayın hayatına başlayan
gazete; defalarca kapatıldı, mahkûm oldu. İktidarlara karşı eleştirel tutumuyla
basın tarihinde yer aldı.
- Muhbir gazetesi 1866’da çıkarılır. Kurucusu Ali Suavi’dir.
Bir yıl
yayımlanabilen gazetenin sahibi Filip Efendi’ydi ancak gazeteyi Sadrazam Âli
Paşa’ya açık bir cephe alan Ali Suavi yönetiyordu. Muhbir ile, devlete karşı
bağımsız ve eleştirel bir gazetecilik ortaya çıktı ve ulusal bir meclisin
tesisi arzulanıyordu. Gazete, Girit’te mağdur duruma düşen Türk ve Müslümanlara
yardım kampanyası açmıştı ve büyük bir kitlenin desteğini toplamıştı.
Dolayısıyla insanları mobilize eden bir yöne sahipti. Gazete, ilk olarak bir
aylık süreyle kapatıldı ancak daha sonra Âli Kararnâme ile yayın hayatına son
verildi.
- İbret gazetesi 1870 yılında Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılır.
- Tercüman-ı Hakikat gazetesi, 1878’de Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılır.
Osmanlı
İmparatorluğu döneminde, İstanbul'da 1878-1921 yılları arasında yayınlanan
günlük gazete.
II.
Abdülhamid devrinde yayınlanan en önemli gazete olan Tercümân-ı Hakîkat; roman
yazarı Ahmet Mithat Efendi tarafından kuruldu. Başlangıçta yazıların çoğunu
Ahmet Mithat Efendi kaleme alıyordu. Okuma alışkanlığı kazandırma ve eğitme
amacını güden ansiklopedik bir gazete idi. Birçok ünlü Osmanlı gazetecisinin
yetişmesinde önemli bir rol oynadı. İlk sayısı 26 Haziran 1878’de yayımlandı.
Ahmet Mithat’ın 1913 yılında ölümünden sonra gazete el değiştirdi, son sayısı
11 Şubat 1921’de yayımlandı.
- Basiret, Basiretçi Ali Efendi tarafından günlük ve siyasi olarak çıkarılmaya başlanan önemli bir gazetedir.
- İttihad, Abdullah Kamil Beyefendi tarafından çıkarılmıştır.
- Devir ve Bedir 1872 yılında Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır.
- Sabah 1876’da Şemsettin Sami tarafından çıkarılmıştır.
- Tercüman-ı Şark ise 1878 yılında Şemsettin Sami tarafından çıkarılmıştır.
